کتابشناسى انديشه سياسى عاشورا (1)

امام حسين(ع)، مظهر عزّت و افتخار توحيدى و انسانى است و قيام و نهضت او مصداق بى‏نقص خودباورى، كرامت، نيرومندى و استوارى يك انسان واقعى و الگوى تمام عيار براى بينش‏ها، منش‏ها وكنش‏هاى فردى و اجتماعى به شمار مى‏آيد.
درباره سيدالشهدا، تاكنون آثار بسيارى در قالب كتاب و مقاله از نخستين سالهاى پس از واقعهكربلا تاكنون به هدف بازگويى و تبيين شخصيت امام حسين(ع) و نهضت عاشورا نوشته شده است. يكىاز ابعاد مورد توجه در آثارى كه درباره نهضت امام حسين (ع) نگاشته شده، تبيين و تحليل بعد سياسىآن است كه محورى عمده بلكه محور اصلى اين قيام مى‏باشد. برخى از اين آثار كه در قالب كتاب منتشرشده، موضوع اصلى آن نگاه به عاشورا از همين منظر است و برخى نيز در كنار ديگر مباحث، به اينبعد پرداخته‏اند آنچه اينك پيش روى داريد، نگاهى بس كوتاه به پنجاه كتاب است كه محور اصلىمباحث آن‏ها انديشه سياسى عاشورا بوده و از ميان دهها كتاب، براى معرّفى انتخاب شده‏اند. همان‏گونهكه اين مجموعه از ميان عناوين گسترده‏ترين گزينش شده‏اند، طبعاً كتابهاى ارزشمند و قابل توجهديگرى نيز در اين موضوع وجود دارد كه چه بسا از ديد نويسنده پنهان مانده يا در دسترس نبوده‏اند. واز آنجا كه انگيزه معرّفى اين مجموعه فهرست‏نويسى تمام آنچه در اين باره منتشر شده نمى‏باشد طبعاًجاى خرده‏گيرى نخواهد بود كه چرا به همين اندك بسنده شده است. نويسنده محترم، يكصد عنوان رامعرفى كرده بود اما مجله از آن ميان به آنچه پيش روى داريد بسنده كرد؛ همين اندك نيز مى‏تواند نمايىكلى از تلاشهاى علمى پژوهشى كه در اين زمينه صورت گرفته به دست دهد و نيز علاقه‏مندان و پژوهشگران را با منابع متناسب با موضوع ويژه‏نامه آشنا سازد. ان‏شاءالله
نياز به تاكيد نيست كه معرّفى آثار ياد شده لزوماً به معناى تأييد مطالب و ديدگاههاى آن‏هانمى‏باشد. ضمناً ترتيب عناوين بر اساس حروف الفبا شكل گرفته است.

1. آذرخشى ديگر از آسمان كربلا
 

مجموعه چند سخنرانى در تحليل قيام عاشورا و بيان اهداف امامحسين(ع) از اقدام عليه يزيد است. نويسنده به منظور زدودن برخى
شبهات موجود راجع به بزرگداشت عاشورا و علل و زمينه‏هاى بروز آن و گريه و عزادارى برامام حسين، مجموعه حاضر را تدوين كرده است. وى به روش تحليلى و با استناد به آيات واحاديث، هدف امام حسين را اجراى حدود الهى و عمل به وظيفه امر به معروف و نهى ازمنكر دانسته و با اشاره به مندرجات برخى روزنامه‏ها، از مروجان تساهل و تسامح دينى ومردم سالارى كه اعمال خشونت را مطلقاً نفى مى‏كنند، به شدت انتقاد كرده است.
برخى سرفصل‏هاى كتاب چنين است: شبهاتى پيرامون عاشورا و بزرگداشت آن، نقشعاشورا در بقاى اسلام، زمينه‏هاى قيام عاشورا، پيشينه تاريخى واقعه عاشورا، زمينه‏هاىاجتماعى انحراف جامعه، عوامل انحراف جامعه، تشابه جامعه ما با زمان امام حسين(ع)،روش‏هاى به كارگيرى عوامل انحراف جامعه از سوى معاويه، علل و انفعال جامعه در برابرفعاليت‏هاى معاويه، راه‏هاى مقابله با عوامل انحراف از جامعه، هدف قيام عاشورا، اصلاحمفاسد هدف اصلى قيام امام حسين(ع)، امر به معروف و نهى از منكر، مصاديق امر به معروفو نهى از منكر به معنى عام، وظايف حكومت و مردم در شرايط حاضر و...

2. ارزيابى انقلاب امام حسين(ع) از ديدگاه جديد
 

شمس الدين، محمد مهدى؛ مترجم: مهدى پيشوايى، تهران، مؤسسه فرهنگىهنرى الست فردا، چاپ اول، 1379، 285ص.
نويسنده در اين اثر طى سه بخش اصلى به ارزيابى و تبيين نهضتعاشورا برآمده است. در بخشى از كتاب آمده است: اگر مبدأ انقلاب امام حسين(ع) را سال 60 يا 61 هجرى بگيريم، سخت اشتباه كرديم. مبدأ انقلاب امامحسين(ع) سال 60 هجرى نبوده، بلكه سال‏هاى پس از وفات پيامبر(ص) بود...، انقلابخونين امام حسين(ع) حلقه‏اى از زنجير حوادث بود كه يك سر آن به فاجعه كربلا و سر ديگرآن به ماجراى سقيفه منتهى مى‏شد و اين حلقه در كربلا نيز خاتمه نيافت؛ بلكه سرچشمهانقلاب و قيام‏هاى خونين ديگرى گرديد.
نگارنده در بخش نخست «شرايط سياسى و اجتماعى انقلاب امام حسين(ع)» را ذيل اينمقولات بررسى مى‏كند: سرچشمه انحراف، منطق سقيفه، روش عمر در تقسيم بيت المال،مسئله شورى، نتايج زيان بار شورا، سياست مالى و ادارى عثمان، تسلط بنى‏اميه،سياست‏هاى معاويه، و حكومت معاويه.
در بخش دوم «موجبات و انگيزه‏هاى انقلاب» با مباحثى از اين دست ارزيابى مى‏شود:روش امام حسين(ع) در برابر سياست بنى‏اميه، عواملى كه امام حسين(ع) را وادار به صلح بامعاويه كرد، ويژگيهاى يزيد، عكس العمل امام حسين(ع) در برابر وليعهدى و بيعت با يزيد،انگيزه‏هاى انقلاب امام حسين(ع) از نظر افكار عمومى، و راز مخالفت امام حسين(ع) باحكومت يزيد و...
بخش سوم به تبيين «آثار و نتايج انقلاب امام حسين(ع) در حيات جامعه اسلامى»اختصاص يافته است. برخى مباحث اين بخش عبارت‏اند از: قطع نفوذ دينى امويان، بيدارىمسلمانان، رسوايى يزيد، شروع انقلاب‏هاى زيد بن على، ابى‏السريا، عبدالرحمن ابن اشعث،و قيام مختار و...

3. امام حسين(ع) از زبان استاد شهيد مرتضى مطهرى(ره)
 

عزيزى، عباس، قم، انتشارات صلاة، چاپ اول، 1381، 415ص.
نويسنده كتاب با الهام از اين سخن فقيه فرزانه حضرت امامخمينى(ره) كه آثار استاد شهيد مطهرى را از مهم‏ترين آثار اسلامى
دانسته، استخراج نظرات آن استاد شهيد و تدوين و تبويب مجموعه آثار ايشان در باره امامحسين(ع) را سرلوحه كار خويش قرار داده است. اين اثر از بيست و پنج فصل تشكيل شده كه عناوين آن عبارت‏اند از:
فضايل امام حسين(ع)، فلسفه قيام امام حسين(ع) آگاهى و اشتياق امام حسين(ع) به جهادو شهادت، شخصيت حماسى امام حسين(ع)، كربلا تجليگاه فضائل اخلاقى، نماز و عبادتامام حسين(ع)، خصايص و فضايل اصحاب و ياران امام حسين(ع)، فضايل و مصايبخاندان ابى‏عبدالله الحسين(ع)، ويژگى‏هاى پيام و شعارهاى نهضت حسينى، مقايسه شرايطزمانى امام حسن(ع) با امام حسين(ع)، مقايسه مقتضيات و شرايط زمان امام حسين(ع) باساير ائمه، مقايسه نهضت امام حسين(ع) با ساير نهضت‏ها، تحليل ماهيت نهضت و حادثهعاشورا، ويژگى‏هاى مكتب حسينى، درس‏هاى نهضت عاشورا، رمز جاودانگى نهضتحسينى، فلسفه گريستن بر مصايب حسين(ع)، تأثير خون در اشاعه نهضت حسين(ع)، تأثيرو نقش زنان در حادثه كربلا، نقش امام سجاد در تبليغ نهضت عاشورا، جنبه‏هاى گوناگونتبليغ در نهضت حسين، بررسى شخصيت پليد قاتلين حسين بن على(ع)، آثار و نتايجنهضت حسين(ع)، تحريفات عاشورا، و فلسفه احياء فرهنگ عاشورا و اقامه سنّت عزادارى.

4. امام حسين(ع) در جامعه ارغوانى
 

كتانى، سليمان ؛ ترجمه پرويز لولاور، قم، نصر، چاپ اول، 1378، 216ص.
اين اثر ترجمه كتاب «الحسين فى حلة البرفير» نويسنده مسيحىلبنانى، سليمان كتانى است كه برگردان فارسى آن با عنوان امامحسين(ع) در جامعه ارغوانى سامان يافته است. شيوه نگارش كتاب،
تحليلى و نثر آن توصيفى است. كتاب به تحليل عوامل و منشأ تاريخى نهضت عاشوراپرداخته است. نويسنده در اين راستا وقايع تاريخى را از زمان پيامبر(ص) تا پديد آمدنحادثه عاشورا مورد بررسى قرار داده است. در اين كتاب تلاشهاى منافقان و تعصباتجاهلى و قبيله‏اى از جمله علل محروم شدن اهل‏بيت(ع) از حقوقشان به شمار رفته است.
عناوين مطرح شده در اين كتاب عبارتند از: توطئه‏هاى مخالفان رسالت و امامت در زمانپيامبر(ص) و حجةالوداع و سرپيچى از لشكر اسامه، انحراف در مسئله گزينش رهبرى وخلافت بعد از وفات پيامبر(ص)، چگونگى انتخاب خلفاى اول و دوم، شوراى شش نفرهعمر در محروم كردن اهل‏بيت(ع) از خلافت، خلافت عثمان و تلاش گسترده‏تر امويان در مقاصد غيراسلامى، كارشكنى‏ها عليه استقرار حكومت عادلانه على(ع)، تحميل صلح به امامحسن(ع)، جنايات معاويه و يزيد و سرانجام پديد آمدن نهضت خونين كربلا.

5. امام حسين(ع) و جاهليت نو
 

سليمانى، جواد، قم، يمين، چاپ اول، 1377، 224ص.
در اين كتاب، مؤلف با استناد به يافته‏هاى گذشتگان، ضمنبررسى مبانى و ريشه‏هاى نهضت سيدالشهداء(ع) از تجديد حياتجاهليت در عصر آن بزرگوار و نحوه برخورد آن حضرت با اين
پديده شوم سخن به ميان آورده است. كتاب متشكل از دو بخش اصلى است. در بخش اول،مؤلف سيماى جامعه را در چهار مقطع: تاريخ جاهليت، عصر بعثت، دوران حكومت سهخليفه اول و دوران حكومت فرزندان ابوسفيان بررسى نموده و در بخش دوم موضع امامحسين(ع) در برابر جهل آن دوره شرح داده شده است.
وبه‏شخص پيامبر اسلام عناد مى‏ورزيدند و گاهگاهى كه فرصت مى‏يافتند اين عناد رابروزمى‏دادند. در عين حال، آنان همواره از اسلام و قرآن مانند يك ابزار بيشترين استفادهرامى‏كردند و تا آنجا كه مى‏توانستند از اسلام چهره‏اى غبار آلود و وارونه به مردمنشان‏مى‏دادند و هميشه در تحريف مفاهيم و اصول اسلامى مى‏كوشيدند. در چنينشرايطى‏همه تلاش معاويه و سپس يزيد اين بود كه حضرت حسين(ع) با بيعت كردن،اسلام‏اموى را به جاى اسلام نبوى به رسميت بشناسند و به آن مشروعيت ببخشند ولى ازآنجا كه امام حسين(ع) اين كار را مساوى با نابودى اسلام مى‏ديد، هرگز به آن تن نداد تا بهشهادت رسيد.

6. انگيزه قيام امام حسين (ع)
 

ضيائى بيگدلى، محمد حسين، قم، انتشارات دارالعلم، چاپ اول، 1374،213ص.
اين اثر مجموعه‏اى است كه به بررسى انگيزه‏هاى قيام امامحسين(ع) مى‏پردازد. برخى عناوين كتاب عبارت‏اند از: وظايف اوليّه
پيشوايان مذهب اسلام، خلافت امام حسين(ع)، جريان بيعت با يزيد، نگاهى به شخصيتوالاى امام حسين(ع)، مرگ معاويه و جانشينى يزيد، كردار و گفتار يزيد...، وظيفه امامحسين(ع) و قيام در برابر يزيد، رشحاتى از انگيزه اين قيام، تصميم امام(ع) به خروج ازمدينه، اعزام مسلم بن عقيل به كوفه از سوى امام حسين(ع)، عزيمت امام حسين(ع) از مكهبه عراق، توقف امام(ع) در كربلا، جريان شب عاشورا، روز عاشوراى حسينى، فشرده‏اى ازوقايع بعد از شهادت امام حسين(ع)، قيام امام حسين(ع) از ديدگاه مورّخ مسيحى و....
منبع:فصلنامه حکومت اسلامی شماره 27